Тоо толгой: 100 орчим

Экосистемийн нэн чухал хэсгийг бүрдүүлдэг энэ амьтан тариалангийн талбай, ашигт ургамалжилтийг сүйтгэн, халдварт өвчин тараадаг хортон шавжийг устгадаг ачтан билээ. Сарьсан багваахайн олон арван зүйл устаж үгүй болох аюулд орсоноос хамгийн ховор нь Кубын баруун хэсэг дэх Ла Барка нэрт агуйгаас өөр дэлхий хаа ч байхгүй тосгууран буюу юүлүүрэн чихт сарьсан багваахай юм. Хэдийн мөхсөн гэгдэж байсан уг амьтныг амьтан судлаачид 1992 онд шинээр илрүүлжээ. Харин 2005 онд тоо толгой нь 1000 орчим байсан энэ сарьсан багваахай хамгийн сүүлийн тооллогоор 100 хүрэхтэй, үгүй үлдсэн нь тогтоогдсон байна. Ийн хорогдоход нь Ла Барка агуйн хана нурж сүйдсэн нь хамгийн ихээр нөлөөлжээ. 

Тоо толгой: 90-100

Лемур бол дэлхий дээрх хамгийн ховор, хамгийн хурдтай хорогдож буй хөхтөн амьтан юм. Эрдэмтэн судлаачдын нээн илрүүлсэн нийт 103 зүйлийн лемур сармагчин байдгаас 90 хувь нь өдгөө устаж болзошгүй ангилалд багтжээ. Мадагаскар арлын ой ширэнгээс өөр дэлхийн хаа ч байхгүй олон зүйлийн лемурээс хулс модны их сармагчин гэгддэг лемур одоогоор онгон байгальдаа хамгийн цөөхүүлхэнээ үлдээд байна. Хулсны лемурийн тоо толгойг ойролцоогоор 160 орчим гэдэг ч нутгийн иргэдийн хамгийн сүүлийн тооллогоор 90 гаруйхан л бүртгэгджээ. Уул уурхай, хууль бус мод бэлтгэл, хулгайн ан тэргүүт олон хүчин зүйл уг амьтны хорогдолд нөлөөлж байна.

Тоо толгой: 70-100

Гөрөөстэй төстэй харагдах ч угтаа үхрийн төрөлд багтах нэн ховор энэ амьтан бар, ирвэс зэрэг бүр ч ховор амьтдын хоол болж, мах нь нутгийн иргэдийн дунд тансаг идээнд тооцогддог учир мөхлийн ирмэгт ирээд байна. Зөвхөн Лаос, Вьетнамын ой ширэнгэд нутагтай саола ахин өсөж үржихээргүй болтол цөөрөхөд мөн Зүүн Өмнөд Азийн хурдтай хөгжил, хотжилт, хүн амын хэт өсөлт, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг олон хүчин зүйл дор бүрнээ “үүрэг”-ээ гүйцэтгэжээ. Онгон байгальдаа үлдсэн тоотой хэдхэн саолагийн дунд цус ойртолт газар авсан нь энэхүү алаг нүүрт туурайтны аврагдах магадлалыг бууруулж байна. 

Тоо толгой: 79

Панам улсын мэдэлд байх, Карибын тэнгис дэх Эскудо де Верагуас нэрт арлын мангро модон ойгоос өөр дэлхийн хаа ч байхгүй энэхүү хөхтөн амьтныг 2001 онд л залхуудайн бие даасан дэд зүйл болохыг тогтоожээ. Амьдран суух ганц орон гэр нь болох ой ширэнгийн хүрээ хумигдаж буй нь гурван хуруутын тоо толгой хорогдох гол шалтгаан болж байна. Дэлхий дээрх хамгийн удаан хөдөлгөөнтэй, хамгийн номхон дөлгөөн энэ хөхтөн өтгөн, шингэнээ ялгаруулахын тулд долоо хоногт нэг л удаа модноосоо буух ба энэ нь биеэ хамгаалах чадваргүй залхуудайн араатан амьтдаас хол байх ганц арга нь болдог. Гэтэл мангро модон ой сүйдсэн нь гурван хуруут одой залхуудайг гэр оронгүйн дээр махчин араатнуудаас нуугдах аюулгүйн бүсгүй болгоод байна. 

Тоо толгой: 58-68

Аль ч газрын хар зах дээр асар үнэд хүрдэг эвэрнээсээ болж хэдэн мянгаараа хулгайн анчдын гарт өртсөн Явагийн хирс нэгэн цагт Азийн хирснүүдээс хамгийн элбэг нь байсан агаад тархац нуцаг нь ганц Ява, Суматрагаар тогтохгүй Энэтхэг, Хятад хүртэл тэлсэн үе ч бий. Гэтэл одоо Ява арлын Ужунг-Кулоны байгалийн цогцолборт газарт л 60-аадхан толгой Явагийн хирс үлджээ. Зарим судлаачийн үздэгээр үлэмж биет хөхтөн амьтдаас хамгийн ховор нь байж мэдэх энэ амьтан тоо толгой нь 100 хүрэхгүй ихэнх амьтны адил цус ойртох эмгэгт нэрвэгдээд байна. 

Тоо толгой: 57

Дэлхийн хамгийн ховор аварга мий гэгддэг, Оросын Приморскийн хязгаар, Хятадын Гирин мужийн цөөн хэсэгт нутагтай энэ амьтны тоо толгой өмнөхөө бодвол өсчихөөд байгаа нь энэ. 2007 онд ердөө 30 орчим байсан энэ амьтан байгаль хамгаалагчдын уйгагүй хичээл зүтгэлийн дүнд бүл нэмжээ. Гэвч гоёмсог арьс, үснээсээ болж хэдэн зууны турш хулгайн анчдын гарт өртсөн Амурын ирвэс хүний ёс бус үйлдлийн хохирогч болсон гамшигт үеэ бүрэн гүйцэд даван туулж чадахгүй байна. Тоо толгой нь угаас цөөхний дээр генийн сан нь баялаг бус, хоол хүнс нь хомсодсоор буй зэрэг шалтгаанаар уг аварга мий хурдтай өсөж үржих боломжгүй байгаа аж.

Тоо толгой: 25-60

Дэлхийн хамгийн ховор шувуу гэгддэг нугасны төрлийн энэ жигүүртэн нутаг орныг нь сүйтгэж, тариалангийн бүсээ тэлсэн хүмүүсээс болж багахан газарт бөөгнөрөн амьдардаг. Энэ нь хөөрхий шумбуурын сүргийг идэх, уухаар хомсдуулж, өлсгөлөнд нэрвэгдэхэд хүргэсэн байна. Төвлөрөн амьдарч буй газрынх нь ганц том нуур шумбуурын хувьд загас барихад дэндүү гүн агаад чухам үүнээс болж шумбуурын дэгдээхийн бараг 95 хувь нь гурван долоо хоног хүрэхээсээ өмнө эндэх болжээ. Байгаль хамгаалагчид Мадагаскарын шумбуурыг өөр нуурт шинээр нутагшуулах, дэгдээхийнд нь хоол хүнс бэлтгэж өгөх зэрэг олон ажил хийж буй ч хамгийн ховор шувууны тоо толгой онгон байгальдаа 25-аас 60-ын хооронд хэлбэлзэн, 2013 онд 80 дөхсөн ч эргэн буурсаар байна. 

Тоо толгой: 15-25

Өмнөд Хятадын тэнгис дэх Хайнань арлаас өөр дэлхийн хаа ч байхгүй гиббон сармагчин бол манай гариг дээр хамгийн цөөхүүлээ үлдсэн оюун ухаант бич юм. Ой ширэнгийн сүйтгэл, хууль бус мод бэлтгэлээс болж сүүлийн 50-иадхан жилийн дотор гиббоны уугуул нутгийн хил хязгаар ихэд хумигджээ. Тоо толгой нь цөөрөх энэхүү үндсэн шалтгаанаас гадна хулгайн анчдын үйлдэл гиббон сармагчныг өсөж үржихэд саад болж байна. 

Тоо толгой: 2

Таван зүйлийн хирс байдгаас хамгийн цөөхүүлээ бөгөөд хамгийн олуулаа нь цагаан хирс юм. Энэхүү егөөтэй, хачин жигтэй тодорхойлолтыг тайлбарлавал цагаан хирс нь дотроо хоёр дэд зүйлд хуваагддагаас өмнөдийн цагаан хирс нь ойролцоогоор 20-иод мянгуулаа бол умардын зүйл нь өдгөө хоёулхнаа үлдээд байна. Уугуул нутаг нь хэдий Африкийн өмнөд хагас ч дэлхий дээрх сүүлчийн хоёр умардын цагаан хирс Чехийн Засгийн газрын санхүүжилтээр Африкийн зүүн захад орших Кени улсын Оль Пеяетагийн байгалийн цогцолборт газарт галт зэвсэг агссан цэргүүдийн хамгаалалтан дор амьдардаг.
Зураг дээр байгаагийн хоёр нь Фату, Нажин хэмээх “охид” бол нэг нь Судан нэрт (2018 онд үхсэн) 40 хол гарсан “хөгшин эр” юм. 

Тоо толгой: 3

Өдгөө нас, бие гүйцсэн хоёр эр, нэг эм зөөлөн хуягт яст мэлхий үлдээд байгаагаас эр, эм хос нь Хятадын Сужоугийн амьтны хүрээлэнд, нөгөө эр нь Вьетнамын Донг Мо хэмээх нууранд амьдарч байна. Сужоугийн амьтны хүрээлэнд байсан нэг эм яст мэлхийд үр тогтоох гэсэн ч амжилтгүй болж, дараахан нь гэнэтхэн хүндээр өвдсөн тэрхүү хөөрхий амьтан 2016 оны нэгдүгээр сард амьсгал хурааснаар зөөлөн хуягт яст мэлхийн тоо гуравхан болжээ. Иймээс үржил нь удаан, гол мөрний ус өөрчлөгдөхийг анддаггүй, аливаа бохирдолд өртөх нь их, эмзэг мэдрэмтгий зөөлөн хуягтийг аврах найдвар тасраад байна.