Хүн төрөлхтний түүхийг бичиглэж, улс үндэстнүүдийн зам мөрийг өөрчилж орхисон элсэн чихэр, кофе, цай зэрэг хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн тоонд халуун ногоо зайлбаргүй багтана. Нэгэн цагт эрдэнийн чулуунаас дутуугүй үнэ цэнтэй байсан чинжүү, шанцай, башир, задь тэргүүтэнд шунасан орон орны худалдаачин, далайчид одоогоос таван зууны тэртээ амтат ногоо ихтэй дорно зүгийг зорьжээ. Олон зүйлийн халуун ногоо дэлхийн өнцөг булан бүрт арилжаа наймаа хийдэг худалдаачдыг чинээлэг болгоод зогсохгүй хүчирхэг гүрнүүдийн суурийг тавьж, бүхэл бүтэн тивийн үүд хаалгыг европчуудад нээж, дэлхийн их хүчнүүдийн хүч нөлөөг шинэтгэсэн байна. Орчин цагийн соёл иргэншлийн уг үндэс халуун ногооны худалдаа дэлгэрсэн үеэс эхтэй гэж үздэг эрдэмтэн, судлаачид ч бий.

Эрт цагт буюу XV зуунаас ч өмнө халуун ногоо, хүнсний ургамал чухал бараа бүтээгдэхүүний нэг байлаа. Халуун ногоо ихтэй Азийн орнуудын худалдааны томоохон сүлжээг хянаж байсан Ойрх Дорнод, Хойд Африкийн дамчид хамгийн чинээлэг давхаргад багтаж байсан үе ч бий. Хоол амтлахаас эхлээд гоо сайхны бүтээгдэхүүн хийх, талийгаачдын цогцсыг муутгалгүй хадгалах, мах нөөшлөх, шарх сорвийг анагаах зэрэг олон ач тустай онцгой үнэр, амттай ургамлуудын үр шимийг Ази, Африк, Арабын ертөнц хэдэн үеэрээ хүртэж иржээ. Харин худалдааны эл аварга сүлжээнд хараахан нэвтрээгүй байсан европчуудын дунд дорнын баялгийн төлөөх тэмцэл XIII зууны сүүл үеэс ширүүссэн байна. Тухайн үед нэг паунд буюу 450 грамм задь долоон тарган үхэртэй тэнцэж байсан нь алтнаас хоёр дахин үнэтэй юм.

Ихэс дээдсүүд нь хүртэл халуун ногоогоор гачигдаж эхэлсэн XIV зууны эхээр европчууд өөрсдийн гэсэн халуун ногооны худалдааны сүлжээг бий болгохоор зах хязгааргүй далайн цаад эргийг зорьжээ. Тэднээс хамгийн түрүүнд Энэтхэгт хүрэх дөт замыг нээсэн гэх Кристофер Колумб Энэтхэгийг биш, харин өнөөгийн Америкийг нээж орхисон билээ. Тэрээр шинэ тивийн уугуул иргэдэд энэтхэгчүүд буюу индианчууд хэмээх нэр өгч боолчлол, колоничлолыг эхлүүлснээрээ түүхэнд үлдсэн.

Түүний адил халуун ногооны эрэлд гарсан Васко да Гама Африкийг тойрсон анхны хүн болсон бол мөн дорно дахинд хүрэх гэж явсан Фердинанд Магелланы ахалсан баг дэлхийг тойрсон анхны аялагчид болсон түүхтэй.

Халуун ногооны худалдаанд нэгдэх гэсэн Европын санаархал аажмаар түрэмгийлэл болж, Энэтхэг болон Зүүн өмнөд Ази дахь Европын тэргүүлэх хүчнүүдийн бодлого харгис колоничлолыг эхлүүлэв. Испани, Португал зэрэг улс XVI зууны нэлээд хэсгийг башир цэцгийн ургамлын төлөөх дайн тулаан дунд өнгөрөөсөн бол англи, нидерландчууд Индонез дахь задь ихтэй арлыг эзэмшихийн төлөө олон арван жил цус урсгажээ. Задийн мод ихтэй Ран хэмээх тэрхүү жижигхэн арал XVI зууны үед дэлхийн хамгийн үнэтэй үл хөдлөх хөрөнгө байв.

Олон жилийн дайн тулаан, үймээн самууны эцэст хоёр орны таагүй харилцааг эеэр шийдвэрлэхийн тулд Английн тал Ран арлыг Нидерландын Хойд Америк дахь эзэмшил арлуудаар сольсон байдаг. Сонирхолтой нь, тэдний дунд өнөөгийн Нью-Йоркийн алдарт Манхэттен арал байв.

Халуун ногооны худалдаа дэлхийн газар зүй, улс төрийг өөрчлөхөөс гадна соёл, ёс заншлын асар их өөрчлөлт, хувьслыг авчирчээ. Энэтхэгийн далайг хэрсэн худалдааны замаар хоол амтлагчаас гадна дэлхийн их гурван шашин хиндү, буддизм, загалмайтны сургаал номлол түгэн дэлгэрэв. Мөн зоос мөнгөний систем, шашин номыг дагасан утга уран зохиол, гар урлал энэ л замаар өнөөгийн Зүүн Өмнөд Азид тархсан байна. Малайз, Индонезид нөлөөгөө бэхжүүлэхийг зорьсон ислам болон христийн шашинтнууд XV зууны үед олон тооны номлогч, санваартнаа тус бүс нутаг руу илгээснээр халуун ногоогоор баялаг эдгээр нутаг орны уугуул иргэд энэ хоёр шашныг хоёуланг нь талархан хүлээж авчээ.

Ялангуяа Португалын эрхшээлд байсан арлууд олон соёлын “уурхай” байлаа. Халуун ногооны худалдаанаас ашиг хонжоо эрэгч Гужаратын номлогч, өмнөд Энэтхэгийн худалдаачин, Сирийн христийн номтон, Фүжианы данжаад, Адений арабууд бүгд Зүүн Өмнөд Азийн орнуудад өөрсдийн зан заншил, хэл соёлоо авчирсан юм.

Энэтхэг худалдаачид тус бүс нутагт уламжлалт хоол хүнсээ авчирсан нь өнөө ч Малайз, Индонезийн үндэсний хоол ундыг тодорхойлж байна. Харин португалчууд амтат халуун ногооны хариуд Энэтхэгт бидний хэлж заншсанаар уксус буюу нэгэн төрлийн цууг түгээжээ.

Эдүгээ халуун ногоо экспортлогч орнуудын эхэнд Энэтхэг, Хятад, Бангладеш улс бичигдэж байна.

• МЭӨ 3000-200 он: Арабчууд хүнсний ургамал, халуун ногоо худалдаж эхлэв.
• МЭӨ 200-1200 он: Халуун ногооны сүлжээ бүхэлдээ ромчуудын мэдэлд байв.
• 1200-1500 он: Европ аялагчид Энэтхэгийн далайн зүүн хэсгийг зорилоо.
• XVI-XVIII зуун: Английн хайгуул, судалгаа эхлэв.
• XVIII-XX зуун: Америкчууд халуун ногооны худалдааны сүлжээнд нэвтэрлээ.